بایکۆتی هەڵبژاردن لەدوای تەواو بوونی شەڕی سارد تا ئێستا بۆتە ئامرازی دەستی حیزبە ئۆپۆزیسیۆنەکان،لەگەڵ پەیدا بوونی کۆمەڵێک دێموکراسی نوێ لە لە رۆژهەڵاتی ئورووپا،ئامریکای لاتین و ئافریقا و، سەرکەوتن و شکستی حیزبەکان لە پڕۆسەی هەڵبژاردندا،بڕیاری بایکۆتیش زیاتر بووە،ئەمە لەکاتیکدایە کە لەساڵی 1989 تەنیا 4% لە هەڵبژاردنەکانی دنیا بایکۆت کراوە و لەساڵی 2002 ئاماری بایکۆت گەیشتە 15% ، بە گشتی لە ساڵی 1995 تا 2004 نزیک بە 10هەڵبژاردن لە ساڵدا بایکۆت کران و لە 2004 تا ئێستا لە دنیادا ئاماری بایکۆت کەم بۆتەوە و هۆکارەکەشی بی کەڵک بوونی ئەم شێوازەیە لە پڕۆسەی هەڵبژاردندا.
لە وڵاتانی جۆراوجۆردا هەڵبژاردن بە پێی هەلومەرجی خۆیان بەڕێوە دەچێت و لە زۆر شوین گرفتی زۆریشی هەیە، بۆ نمونە لە وڵاتی ئێران کە سیستەمەکەی ویلایەتی فەقێیە و رێبەر دەسەڵاتی موتڵەق و نەگۆڕە، سیستمی هەڵبژاردن واتایەکی دێموکراتیکی نییە و ئەوەی دەیبینین تەنیا موهەندیسی کردنی پڕۆسەیەکە کە تێیدا بۆ چوار ساڵ ئومووری نێوخۆیی و تاحەدێکیش دەرەکی ئێرانی پێ هەڵدەسوڕێ. هەر بۆیە زۆربەی کات حیزبە کوردییەکان و باقی ئۆپۆزیسیۆنی ئیرانی لە تاراوگەڕا هەڵبژاردنەکانیان بایکۆت کردوە و ئامانجیان لە بایکۆتکردن گازندە لە دێموکراتیک نەبوونی پرۆسەکە وهەروەها هەڵاواردنی بەشێک لە نەتەوەکان و پێنەدانی مافیان لەلایەن دەسەڵاتەوە بوە و ئەمەش وایکردوە کەهەموو هەڵبژاردنەکان بە قازانجی دەسەڵات تەواو ببن و بایکۆتیش نەتەنیا دەسەڵاتی نەهێناوەتە ئەو قەناعەتە کە مافی بەشداری سیاسی بە ئۆپۆزیسیۆن بدات، بەڵکوو سەرنجی کۆمەڵگای جیهانیشی بۆلای خۆی رانەکێشاوە کە شەرعیەت و بێ غەل و غەش بوونی هەڵبژاردنەکان بهێننە ژێر پرسیار و چاوەدێری ناوەندێکی جیهانی بێننە سەر.
بۆیە لێرەدا ئەوەی گرنگە ئەوەیە کە ئێمەی کورد چۆن هەڵبژاردنەکان بکەینە دەرفەت بۆ هینانە گۆڕی ویست و داخوازیەکانمان و گرنگە بزانین کۆمەلگای کوردی لە رۆژهەڵات لەسەر چ بنەما و گوتارێک بە رێکخستن بکەین کە لەو فەزایەدا سەری کورد بێ کڵاو نەمێنیت. لەماوەی چەند دەیە تەمەنی رێژیمی ئیسلامی ئێران کە حیزبە سیاسیەکان لە ئیران نەمان و مەجالی بەشداری لە پڕۆسەی سیاسیان پێنەدرا ئەوە خەڵک دوراودوور کۆمەلێک هێما و سیگنالیان پێیدەگەیشت بۆ تەنزیمی رەفتاری ئینتخاباتیان لەگەڵ رێژیم، بەڵام ئەوەی لەماوەی یەک دەیەی ئەخیر لە ئێران هاتۆتە گۆڕێ و رێکخستن و تێکۆشانی مەدەنی خەڵکی مە چۆتە فازێکی نوێیوە و ئاڵوگۆڕی قوڵی بەسەرداهاتوە، پێمان دەڵێ سیاسەتی بایکۆت سیاسەتێکی سەرکەوتوو نەبوە و رەنگە زۆر جار بایکۆت زیانی بە ئێعتباری سیاسی و پێگەی حیزبەکانیش گەیاندبێ.
لێرەدا باشە سەرنج بدەینە ئامارێک کە ئەنیستیتۆی برۆکینگز لە ساڵی ٢٠١٠ سەبارەت بە بایکۆت لە وڵاتە جۆراوجۆرەکان بڵاویکردۆتەوە:
لە ئیتیوپی و لە هەڵبژاردنەکانی ساڵی 1994 بۆ پاڕلەمانی ئەو وڵاتە، ئۆپۆزیسیۆن هەڵبژاردنی بایکۆت کرد و حیزبی دەسەڵات “بەرەی دێموکراتیکی شۆڕشگێڕی گەلانی ئیتیۆپی” بە بەدەستهێنانی 547 کورسی سەرکەوت و بە فەوریش لەلایەن کۆمەلگای نیودەوڵەتی بەرەسمی ناسرا.
لە وڵاتی غەنا: حیزبی ئۆپۆزیسیۆنی غەنا بەمەبستی تانە لێدان لە هەڵبژاردنەوەی جێری راولینگ وەک سەرۆک کۆمار، بڕیاریدا هەڵبژاردنەکانی پاڕلەمان لە سالی 1992 بایکۆت بکات و داوای هەڵبژاردنەوەی سەرۆک کۆماریان دەکرد، کەچی نە پشتیوانی نێودەوڵەتی بەدەست هێنا و نە سەرۆک کۆماریش گۆردرا و تا ساڵی 2001 راولینگ هەر سەرۆک مایەوە و حیزبەکەشی لەئاکامی بڕیاری بایکۆتی ئۆپۆزیسیۆن، 200 کورسی پاڕلەمانی بەدەست هێنا.
لە وڵاتی مالی: لە هەڵبژاردنە سەراسەرییەکانی ساڵی 1997 ئۆپۆزیسیۆن پێش هەڵبژاردن بانگەشەی تەزویری بڵالاو کردەوە کە گۆیا تەزویر لە هەڵبژاردنەکاندا لەلایەن حیزبی دەسەڵات بەڕێوە دەچێت و هەر بۆیە هەڵبژاردنەکان بایکۆت دەکات، کەچی ئەم هەڵوێستە وایکرد جارێکی تر عومەر کەنارە ببێتەوە سەرۆک کۆمار و حیزبەکەشی لە پاڕلەمان 90% کورسییەکان بەدەست بهێنێت و لە ئاکامدا مادلین ئۆلبڕایت لە پەیامێکدا وڵاتی مالی لە رۆژئاوای ئافریقای وەک سەنگەرێکی نوێی دێموکراسی ناوبرد.
هەر بەم شێوەیە لە ئازەربایجان دژبەرانی دەوڵەت هەڵبژاردنەکانی سەرۆک کۆماریان لە سالی 2003 بایکۆت کرد، ئاکامەکەی بوو بە هاتنە سەرکاری ئێلهام علی ئۆف و لەلایەن کۆمەڵگای نێودەوڵەتیش بە رەسمی ناسرا !
کە بایکۆت ناسەرکەوتوویە، ئەدی چ بکەین؟
وڵاتانی ئیتیۆپی و مالی و غەنا و ئازەربایجان وڵاتانی زۆر نێو بەدەرەوە و ناسرا و مەترەح نین لە سەحنەی سیاسەتی جیهانی و هەڵبژاردن لەم وڵاتانە سەرنجی کۆمەڵگای نێو دەوڵەتی راناکێشێ، بەڵام لە وڵاتە گرنگ و ژێئو ستراتێژیکەکان هەڕەشە بە بایکۆت دەتوانێ کاریگەری هەبێ و ببێتە رێکارێک بۆ چوونەوە سەر مێزی دیالۆگ و دانوستان و گەیشتن بە کۆمەڵێک تەوافوق. هەڕەشە بە بایکۆت لەئەگەری بوونی هێز، کاریگەری زیاترە لە بایکۆتی بەپەلە و شکست خواردوو، بۆیە نابێ لەبیرمان بچێت کە بایکۆت بۆ هیچ دەسەڵاتێک جیگای نیگەرانی نییە، بەڵکوو بەشدارییە ترس دروست دەکات یاخود هەڕەشە بە بایکۆت دەتوانێ فەزای دانوستان دروست بکات.
بۆ نمونە لە وڵاتی بۆسنی لە دوای قەراردادی سوڵحی دیتۆن کە کۆمەلگای نێودەوڵەتی چاوەڕوانی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنیکی ئازاد بوون، تێیدا موسوڵمانەکان و کڕواتەکان هەڕەشەیان کرد کە ئەگەر بێتو رادوان کارادزیکی جەنایەتکاری شەڕ ببێتە بەربژێر لە هەڵبژاردنەکانی سەرۆک کۆماری، ئەوا ئەوانیش هەڵبژاردن بایکۆت دەکەن، هەر بۆیە کۆمەڵگای نێودەوڵەتی تەداخولی کرد و کارادزیکیان لە رەقابەتی ئینتخاباتی خستە دەرێ.
کە واتا لە کۆمەلێک نوقتەی حەساس و گرنگ هەڕەشە بەبایکۆت وەڵامدەرە بەڵام لێرەدا باس لە زیانەکانی بایکۆت دەکەین کە هەمیشە شکستیان بەدواوە بوە. بایکۆت وێڕای ئەوەی کە دەستی حیزبەکانی بەرەی بایکۆت لە کایەی سیاسی نێو دەوڵەت کورت دەکاتەوە، دەبێتە هۆکاری پەڕاوێز خرانی خۆیان لە تیکۆشانی سیاسیدا و هەروەها بەهێزتر کردنی زیاتری رێژیمی حاکم.
یەکەمین دەرهاویشتەی نێگەتیڤ لە بایکۆت، کەوتنە پەراوێزی لایەنی بایکۆتکارە، بایکۆت راستەخۆ لایەنی بایکۆتکار لە بەشداری سیاسی و بەدەستەوە گرتنی دەسەڵات دووردەخاتەوە و لە وڵاتانێک کە لە قۆناغی گەشەدان بەشداری نەکردن و بایکۆت، ئۆپۆزیسیۆن دەکاتە ئۆپۆزیسیۆنی بەیاننامەیی کە نفوزی نییە بۆ ناردنی مۆرەکانی خۆی بۆناو کایەی سیاسی و بەدەستەوە گرتنی قودرەت. لە وەها کاتێکیش دا تەنیا کارتێک کە بەدەست ئەو جۆرە ئۆپۆزیسیۆنانەوە دەمێنی ناڕەزایەتی بچووکی خەڵکە . جا پەراوێزخرانی لایەنی بایکۆتکار و ئۆپۆزیسیۆن ئەوکاتە زیاتر دەبێ کە پشتگیری نێودەوڵەتی لە پشت نەبێ و ئەوجار لایەنەکانی بایکۆتکار هەست بە مەحرومیەتی زیاتر و لاوازی خۆیان دەکەن.
دووهەمین دەرهاویشتەی نێگەتیڤی بایکۆت زیاتر بوونی دەسەڵاتی رێژیمەکانە کە لەنەبوونی ئۆپۆزیسیۆنی کاریگەر و بەهێز لە مەیدانی رەقابەتدا ، ئەو مەجالەی بۆ دەرەخسێ کە هەوسارپساوانە دەست بۆ کۆمەلێک کار ببات کە هێندەی تر پێچەوانەی مەیلی ئۆپۆزیسیۆنە.
بۆیە بۆ حیزبە ئۆپۆزیسیۆنەکان کە لە ململانێ دان لەگەڵ رێژیمە ئیقتدارگەراکان، پرسی بەشداری یان بایکۆت پرسێکی هەستیارە، ئەگەر بێتو بڕیاری بەشداری بدەن لە لایەک ترسی تەقەلوب و لەلایەکیش شەرعیەتدان بە رێژی،م ئۆپۆزیسیۆن نیگەران دەکات ، لەلایەکیش بایکۆتێک کە گۆڕینی رێژیمی بەدواوە نەبێ و هێزی بایکۆتکار توانای راکێشانی سەرنجی نێودەوڵەتی بۆ پرسی هەڵبژاردن نەبێ ئەوا بە دڵنیایەوە بایکۆت زەمانەتی تەواو دەدا بە سەرکەوتنی رێژیم و دەرفەت خوڵقاندن بۆ بەرەو پێشبردنی ئامانجەکانی خۆی.
لەکۆتاییدا ئەگەر بەو بەرچاو روونیەی کە باسکرا سەرنجێکی رۆژهەڵاتی کوردستان بدەین، دۆخی ئیستای رۆژهەڵاتی کوردستان دۆخێکە کە ئەگەرچی نوێنەرانی حیزبەکان ناتوانن بەشێک بن لە پاڵێوراوان بەڵام لەناو خەڵکدا کەسانێک هەن کە دەتوانن نوێنەرایەتی ویست و داخوازیەکانی جەمعێک بن کە لە نوقتەیەکدا بتوانن پارێزەری بەرژەوەندی نەتەوەی کورد بن. نمونەی زۆر سادە شاری ورمێ و نەغەدەیە کە دوو نەتەوەی کورد و تورک دوو پێکهاتەی سەرەکی ئەم شارەن، بوونی نوێنەری کورد لە شۆڕای ئەم دووشارە ئەگەر هیچیش نەکەن دەتوانن پێش بە ئاسێمیلەی سیستماتیکی زمانی کوردی بگرن لەم دوو شارە!
